คำสมาส: คำสมาสแบบคำสนธิ คืออะไร

ครั้งก่อนเราได้ทราบกันแล้วว่า “คำสนธิ” จริง ๆ แล้วไม่มี เพราะสนธิเป็นวิธีการเชื่อมเสียงเท่านั้น เราจะเรียกว่าคำสมาสเป็นหลักใหญ่เท่านั้น สมาส เป็นวิธีการสร้างคำในภาษาบาลี สันสกฤต (เท่านั้น) ตั้งแต่ 2 คำขึ้นไปมาต่อกัน แต่จะมีอยู่ 2 ลักษณะ คือ ต่อแบบคำชนกันปกติ เราเรียก “สมาสแบบสมาส” กับ ต่อแบบเชื่อมเสียง มีการเปลี่ยนรูปศัพท์ เราเรียก “สมาสแบบสนธิ” เรียกได้ว่า สนธิ เป็น Subset ในคำสมาสนั่งเอง แต่คนไทยเราชอบอะไรง่าย ๆ จึงเรียก คำสมาส คำสนธิ ไปเลย มีสูตรหากินที่ท่องว่า “สมาสชน สนธิเชื่อม”

 

วันนี้เราจะมาลงลึกถึง สนธิเชื่อม นั่นคือ สมาสแบบสนธิ มาดูกันว่าจะเชื่อมได้ง่ายหรือเปล่า

 

คำสมาสแบบสนธิ

คำสมาสแบบสนธิ คือ การรวมกันของคำที่มาจากภาษาบาลีและสันสกฤตตั้งแต่ 2 คำขึ้นไปเข้าเป็นคำเดียว โดยการเชื่อมเสียงท้ายพยางค์หน้ากับเสียงหน้าพยางค์หลังให้กลมกลืนกัน หรืออาจมีการเปลี่ยนรูปคำของศัพท์หลัง

การสนธิ มีกี่แบบ?

การสนธิ มี 3 ลักษณะ คือ 1. สระสนธิ 2. พยัญชนะสนธิ และ 3. นิคหิตสนธิ

 

1. สระสนธิ

สระสนธิ คือ การเชื่อมระหว่างเสียงสระพยางค์ท้ายของคำหน้ากับเสียงสระพยางค์แรกของคำหลัง ให้เหลือเพียงเสียงเดียว ซึ่งอาจเป็นเสียงสระพยางค์ท้ายของคำหน้า หรือเสียงสระพยางค์แรกของคำหลังหรือเสียงสระคงที่ หรืออาจแปลงเป็นเสียงสระอื่นก็ได้ 

1.1 อะ, อา สนธิกับ อะ, อา = อะ, อา เช่น

เทศ(ะ) + อภิบาล = เทศาภิบาล
ธน(ะ) + อาคาร = ธนาคาร

1.2 อะ, อา สนธิกับ อะ, อา ที่มีตัวสะกด = อะ, อา ที่มีตัวสะกด เช่น

สรรพ(ะ) + องฺค = สรรพางค์
มหา + อัศจรรย์ = มหัศจรรย์

1.3 อะ, อา สนธิกับ อิ, อี = อิ, เอ, อี เช่น

นร(ะ) + อินทร์ = นรินทร์, นเรนทร์
มหา + อิสี = มเหสี

1.4 อะ, อา สนธิกับ อุ, อู = อุ, อู, โอ เช่น

สุข(ะ) + อุทัย = สุโขทัย
มัคค(ะ) + อุเทศก์ = มัคคุเทศก์

1.5 อะ, อา สนธิกับ เอ, โอ, ไอ, เอา = เอ, โอ, ไอ, เอา เช่น

อน(ะ) + เอก = อเนก
มหา + โอฬาร = มโหฬาร
โภค(ะ) + ไอศวรรย์ = โภไคศวรรย์

1.6  อิ, อี สนธิกับ อิ, อี = อิ, อี เช่น

ภูมิ + อินทร์      =    ภูมินทร์
โกสี + อินทร์    =    โกสินทร์

1.7 ถ้าสระอิ อี สนธิกับสระอื่น เช่น อะ อา อุ โอ มีวิธีการ 2 อย่าง คือ

1.7.1 แปลงรูปอิ อี เป็น ย ก่อน แล้วจึงนำไปสนธิตามแบบ อะ อา แต่ถ้าคำนั้นมีตัวสะกดตัวตาม ต้องตัดตัวตาม (ตัวหลัง) ออกก่อน เช่น อัคคี เป็น อัคย ไม่ใช่ อัคคย (อัคย + โอภาส = อัคโยภาส)
1.7.2 ตัด อิ อี ออก แล้วสนธิแบบ อะ อา เช่น ศักดิ เป็น ศักด (ศักด+ อานุภาพ = ศักดานุภาพ)

1.8 อุ, อู สนธิกับ อุ, อู = อุ, อู เช่น

คุรุ + อุปถัมภ์ = คุรุปถัมภ์, คุรูปถัมภ์

1.9 แต่ถ้า อุ อู สนธิกับสระอื่น จะต้องเปลี่ยนรูป อุ อู เป็น ว แล้วสนธิตามแบบ อะ อา เช่น

ธนู + อาคม เปลี่ยน อู เป็น ว =  ธนว(ะ) + อาคม  =   ธันวาคม

2. พยัญชนะสนธิ

พยัญชนะสนธิ คือ การนำคำที่ลงท้ายด้วยพยัญชนะไปเชื่อมเสียงกับคำที่ขึ้นต้นด้วยพยัญชนะ เช่น

2.1 พยางค์หลังของคำหน้าลงท้ายด้วย ส

2.1.1 ส สนธิกับ คำหลังที่เป็นอักษรกลาง ให้คง ส ไว้ เช่น

นมัส + การ = นมัสการ

2.1.2 ส สนธิกับ พยัญชนะ ให้เปลี่ยน ส เป็น โอ เช่น

รหัส + ฐาน = รโหฐาน

2.1.3 ทุส, นิส สนธิกับ พยัญชนะ เปลี่ยน ส เป็น ร เช่น

ทุส + กันดาร = ทุรกันดาร
นิส + ภัย = นิรภัย

2.2 พยางค์หลังของคำหน้าลงท้ายด้วย น ให้ตัด น ออก เช่น

พรหมน + ชาติ = พรหมชาติ

2.3 พยางค์หลังของคำหน้าลงท้ายด้วย ต

2.3.1 ต สนธิกับ อักษรสูง/อักษรกลาง ยกเว้น ห ให้คงไว้ เช่น

อุต + สาห = อุตสาหะ

2.3.2 ต สนธิกับ อักษรต่ำ/ อ  เปลี่ยน ต เป็น ท เช่น

สัต + ธรรม = สัทธรรม

 

3. นิคหิตสนธิ หรือนฤคหิตสนธิ

นิคหิตสนธิ หรือ นฤคหิตสนธิ คือ การเชื่อมเสียงของคำที่มีนิคหิตหรือมีพยางค์ท้ายเป็นนิคหิตกับคำที่ขึ้นต้นด้วยสระหรือพยัญชนะก็ได้ เมื่อสนธิแล้วนิคหิตจะเปลี่ยนเป็นตัวอักษร (นิคหิต =  ํ )

3.1 นิคหิต สนธิกับ สระ ให้เปลี่ยน  ํ เป็น ม แล้วตัด อ ทิ้ง เช่น

สํ + อาคม = สมาคม

3.2 นิคหิต สนธิกับ พยัญชนะวรรค ให้เปลี่ยนนิคหิตเป็นพยัญชนะตัวสุดท้ายของวรรคก่อน ได้แก่

3.2.1 สนธิกับวรรค กะ เปลี่ยน  ํ เป็น ง เช่น สํ + คีต = สังคีต

3.2.2 สนธิกับวรรค จะ เปลี่ยน  ํ เป็น ญ เช่น สํ + จร = สัญจร

3.2.3 สนธิกับวรรค ฏะ เปลี่ยน  ํ เป็น ณ เช่น สํ + ฐาน = สัณฐาน

3.2.4 สนธิกับวรรค ตะ เปลี่ยน  ํ เป็น น เช่น สํ + ดาน = สันดาน

3.2.5 สนธิกับวรรค ปะ เปลี่ยน  ํ เป็น ม เช่น สํ + พันธ์ = สัมพันธ์

3.3 นิคหิต สนธิกับ เศษวรรค (ย ร ล ว ศ ษ ส ห ฬ ) เปลี่ยน  ํ เป็น ง เช่น

สํ + วร = สังวร
สํ + หาร = สังหาร

ตัวอย่างคำสมาสแบบสนธิ

มกราคม วโรกาส บรรณารักษ์ นเรศวร ราชูปถัมภ์ วิทยาลัย หิมาลัย สุขาภิบาล โลกาภิวัตน์ เมษายน พฤศจิกายน ราโชวาท กรรมาธิการ ศิลปากร นโยบาย คุณูปการ อัธยาศัย มโนธรรม มโนคติ นิราศ เนรเทศ ทรชน ทรพิษ สัมฤทธิ์ สมาคม สังคีต สังเกต สังขาร สัญญาณ สัญญา สัญจร สันโดษ สันนิบาต สัมปทาน สมเพช สังหรณ์ สังวร ชลาลัย ทรัพยากร ประชากร วชิราวุธ พุทโธวาท คทาวุธ  คเชนทร์ นิโลบล กตัญชลี ยโสธร อมรินทร์ หัสดินทร์ โภไคศวรรย์ เทพารักษ์ คงคาลัย กุศโลบาย อนามัย มิถุนายน