ที่มาของสำนวนไทย
วันนี้เราจะมาดูกันว่าสำนวนไทยนั้นมีที่มาจากอะไรกันได้บ้าง ซึ่งสำนวนไทยมีจำนวนมากมายและมีที่มาที่หลากหลายประเภท
ทางทีมงานได้รวบรวมประเภทที่มาและตัวอย่างไว้ให้ในบทความนี้ ไปดูกันเลย
ที่มาของสำนวนไทย
มาที่ของสำนวนไทยต่าง ๆ โดยแบ่งเป็นหลายลักษณะดังต่อไปนี้
1. มีที่มาจากธรรมชาติ
เป็นสำนวนที่เทียบเคียงมาจากสิ่งที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติ ดังตัวอย่าง
สำนวน | ที่มา | ความหมาย |
กาฝาก | ต้นไม้ที่เกาะเบียดเบียนอาศัยอาหารจากต้นใหญ่ เลี้ยงตัว | แฝงกินอยู่กับผู้อื่นโดยไม่ได้ทำประโยชน์อะไรให้ |
ก่อหวอด | การวางไข่ของปลา ปลาจะพ่นน้ำเป็นฟองเรียกว่า หวอด เพื่อให้ไข่ปลาอาศัยจน เป็นลูกปลา | เริ่มจับกลุ่มเพื่อนทำการ อย่างใดอย่าง หนึ่ง |
| เข้าไต้เข้าไฟ | เวลาใกล้ค่ำต้องจุดไต้ ให้แสงสว่าง | เวลาพลบค่ำ |
| คลื่นกระทบฝั่ง | ทะเลมีคลื่นวิ่งเข้าหาฝั่งตลอดเวลา | เรื่องราวที่ครึกโครมขึ้นแล้วกลับเงียบ หายไป |
| คืบก็ทะเล ศอกก็ทะเล | แสดงถึงความน่ากลัวของทะเล | สอนให้อย่าประมาทเพราะทะเล มีอันตรายทุกเมื่อ |
| ต้นไม้ตายเพราะลูก | ธรรมชาติของต้นไม้บางชนิดเมื่อออกผลแล้วจะตาย | พ่อแม่ยอมเสียสละแม้ชีวิตเพื่อลูก |
| ติดร่างแห | เวลาจับปลาด้วยแห ปลาน้อยใหญ่ก็จะติดแหมาด้วย | พลอยรับเคราะห์ไปด้วย |
| ตื่นแต่ไก่โห่ | ธรรมชาติของไก่ย่อมขัน ในเวลาเช้ามืดเสมอ | ตื่นแต่เช้ามืด |
| ฟ้าสูงแผ่นดินต่ำ | ฟ้าอยู่สูงแผ่นดินอยู่ที่ต่ำ | คนมีทั้งที่สูงและที่ต่ำ |
| สนตะพาย | การสนตะพายที่จมูกวัวควาย เพื่อชักจูงไปได้สะดวก | ยอมให้ชักจูง |
2. ที่มาจากวัฒนธรรมการดำรงชีวิต
เช่น ปัจจัยสี่ อาหาร เครื่องนุ่งห่ม ที่อยู่อาศัย พาหนะ เป็นต้น ดังตัวอย่าง
สำนวน | ที่มา | ความหมาย |
| ก้นหม้อไม่ทันดำ | การหุงข้าวกว่าก้นหม้อจะติดเขม่าดำกินเวลานาน | เลิกกันง่าย |
| ชุบมือเปิบ | การกินข้าวด้วยมือ ก่อนจะกิน อาหารจะเอา มือลงชุบน้ำ เพื่อล้างมือให้สะอาด และไม่ให้ข้าว ติดมือ | คนที่ไม่ช่วยทำพอถึงเวลา มารับประทาน คนที่ฉวยประโยชน์จากคนอื่นโดยไม่ลงทุน ลงแรง |
| นุ่งเจียมห่มเจียม | การแต่งกาย | แต่งตัวพอสมกับฐานะ |
| จุดไต้ตำตอ | เวลาพลบค่ำจะจุดไต้เป็นเครื่องตามไฟ | พูดหรือทำสิ่งใดกับเจ้าของเรื่อง โดยผู้นั้น ไม่รู้ตัว |
| บ้านเมืองมีขื่อมีแป | เรือนต้องมีขื่อสำหรับยึดหัวเสาเรือนตามขวาง ส่วนแปเป็นไม้ยึดหัวเสาตามยาว | บ้านเมืองมีกฎหมายคุ้มครอง |
| ติเรือทั้งโกลน | การทำเรือสมัยโบราณ จะเหลาซุงทั้งต้นให้ เป็นรูปร่างก่อน เรียกว่า โกลน | ตำหนิสิ่งที่ยังทำไม่เสร็จ |
3. ที่มาจากวัฒนธรรมทางสังคม
เช่น การทำมาหากิน การกระทำ ประเพณี การละเล่น การศึกษา การเมืองการปกครอง เป็นต้น ดังตัวอย่าง
สำนวน | ที่มา | ความหมาย |
| ไกลปืนเที่ยง | ในรัชกาลที่ 5 เริ่มยิงปืนใหญ่เวลา 12.00 นาฬิกาในพระนคร ให้ได้รู้กันว่าเป็นเวลาเที่ยง | คนที่อยู่ไกลออกไป คนบ้านนอก |
| ทำนาบนหลังคน | อาชีพการทำนา | การแสวงหาผลประโยชน์ ใส่ตนโดยขูดรีดผู้อื่น |
| ฝังรก ฝังราก | การทำขวัญทารกที่เกิดได้สามวัน เอารกกับ มะพร้าว | ตั้งถิ่นฐานประจำ |
| คนตายขายคนเป็น | การจัดงานศพ | การจัดงานศพใหญ่โตทั้ง ๆ ที่ลูกหลานยากจน ต้องไปกู้เงินมาทำศพ หลังงานศพ ต้องใช้หนี้ ได้รับ ความลำบาก |
| ไม่ดูตาม้าตาเรือ | การเล่นหมากรุก | ไม่พิจารณาให้รอบคอบ |
| ความรู้ท่วมหัว เอาตัวไม่รอด | การศึกษา | มีความรู้มากแต่ไม่รู้จักใช้ให้เป็นประโยชน์ |
| เจ้าถ้อยหมอความ | โวหารของนักกฎหมาย หรือหมอความ(ทนายความ) | ผู้ที่ใช้โวหารพลิกแพลงเช่นเดียวกับผู้ที่เป็น หมอความ(ทนายความ) |
| นอนหลับทับสิทธิ์ | การเมืองการปกครอง | ไม่ไปใช้สิทธิ์ที่ตนเองมีอยู่เมื่อถึงคราวที่จะใช้ |
| สู้จนเย็บตา | การชนไก่ ไก่ถูกแทงจนหน้าตาฉีกก็เย็บ แล้วให้สู้อีก | สู้จนถึงที่สุด สู้อย่างไม่ย่อท้อ สู้ไม่มีถอย |
4. ที่มาจากวัฒนธรรมทางจิตใจ
เช่น ทางศาสนาและความเชื่อ ดังตัวอย่าง
สำนวน | ที่มา | ความหมาย |
| กรวดน้ำคว่ำขัน | เวลาไปทำบุญแล้วกรวดน้ำอุทิศ ส่วนกุศล | ตัดขาดไม่ขอเกี่ยวข้องด้วย |
| ผีซ้ำด้ำพลอย | การนับถือผีบรรพบุรุษ | ถูกซ้ำเติมเมื่อพลาดพลั้งลงหรือ เมื่อคราวเคราะห์ร้าย |
| ปิดทองหลังพระ | ทำเนียมการปิดทองคำเปลว ที่พระพุทธรูป | ทำความดีแต่ไม่ได้รับการ ยกย่องเพราะไม่มีใครเห็นคุณค่า |
| ขนทรายเข้าวัด | การทำบุญก่อพระเจดีย์ทราย ที่วัด | การหาประโยชน์ให้ส่วนรวม |
| บุญทำกรรมแต่ง | การทำบุญ สร้างกรรม | บุญหรือบาปที่ทำไว้ในชาติก่อนเป็นเหตุให้รูปร่าง หน้าตาหรือวิถีชีวิตของคนเราในชาตินี้ สวยงาม ดี ชั่ว |
5. ที่มาจากวัฒนธรรมทางศิลปะ
เช่น การแสดง ดนตรี เป็นต้น ดังตัวอย่าง
สำนวน | ที่มา | ความหมาย |
| ประสมโรง | การตั้งคณะละครโดยเอาตัวละครจากที่ต่าง ๆ มารวมกันเป็นโรง | พลอยเข้าร่วมเป็นพวกด้วย |
| ชักใย | การเล่นหุ่นและหนังตะลุง | บงการอยู่เบื้องหลัง |
| นอกจอ | การเล่นหนังใหญ่ | ดีแต่เก่งอยู่ข้างนอก |
| คลุกคลีตีโมง | การเล่นดนตรีปี่พาทย์ | คลุกคลีพัวพันอย่างใกล้ชิดตลอดเวลา |
| โจ๋งครึ่ม | สำเนียงการตีตะโพน | การกระทำสิ่งใดอย่างเปิดเผย |
6. ที่มาจากวัฒนธรรมทางภาษา วรรณคดี ตำนาน นิทาน ประวัติศาสตร์
ดังตัวอย่าง
สำนวน | ที่มา | ความหมาย |
| งอมพระราม | เรื่อง รามเกียรติ์ พระรามต้องผจญกับความทุกข์ยาก ลำบากต่าง ๆ นานา มากมาย | มีความทุกข์ลำบากเต็มที่ |
| ชักแม่น้ำทั้งห้า | เรื่องมหาเวสสันดรชาดก ชูชกกล่าวขอสองกุมาร ต่อพระเวสสันดร | พูดจาหว่านล้อมยกยอบุญคุณ เพื่อขอสิ่งที่ประสงค์ |
| เนื้อถ้อยกระทงความ | การใช้ภาษา | เนื้อความที่แยกแยะออก เป็นข้อ ๆ อย่างชัดเจนแจ่มแจ้ง |
| ที่เท่าแมวดิ้นตาย | นิทานเรื่องศรีธนญชัย ที่ขอพระราชทานที่เท่า แมวดิ้นตาย โดยเอาแมวมาผูกและ ใช้ไม้ตีแมวให้วิ่ง ไปมาจนแมวตาย ทำให้ได้ที่ดินจำนวนมาก | มีที่ดินที่เนื้อที่น้อยเพียง ตัวแมว ดิ้นตาย |
| ปล่อยม้าอุปการ | เรื่องรามเกียรติ์ พระรามทำพิธีปล่อยม้าอุปการ แล้วให้ หนุมานตามไป ผู้ใดบังอาจจับม้าขี่ ก็จะถูกปราบ | การกระทำที่ใช้คนออกไปเที่ยว พาลหาเรื่องหรือทำให้เกิดเรื่อง ขึ้นเพื่อ ประโยชน์ตนเอง |
| ว่าแต่เขาอิเหนาเป็นเอง | วรรณคดีเรื่องอิเหนา ท้าว กะหมังกุหนิง ยกทัพมาประชิดเมืองดาหาเพื่อชิงนางบุษบา อิเหนาก็มาช่วยปราบศึกและเมื่อได้พบ นางบุษบา ก็ลุ่มหลงออกอุบายแต่งทัพปลอม เป็นทัพกะหมังกุหนิงเข้าเผาเมือง แล้วปลอมเป็นจรกาพา นางบุษบา ไปซ่อนไว้ในถ้ำ | ตำหนิผู้อื่นเรื่องใดแล้วตนก็กลับทำในเรื่องนั้นเสียเอง |
จะเห็นได้ว่าที่มาของสำนวนไทยนั้นมาจาก 6 ประเภทด้วยกัน หวังว่าน่าจะพอแยกที่มาได้เมื่อไปเห็นสำนวนไทยอื่น ๆ ที่นอกเหนือจากที่ผมยกตัวอย่างมาให้
หากสงสัยหรืออยากได้ตัวอย่างเพิ่มเติมก็คอมเมนต์ด้านล่างนี้ได้เลย หรืออยากค้นหาสำนวนไทยอื่น ๆ ก็สามารถไปค้นหาเพิ่มเติมได้ที่ สํานวนไทย และความหมาย รวมสำนวนไทยใกล้ตัว สำนวนไทย ก-ฮ
